Category: Հայոց լեզու 9

Վերաբերականներ՝ գնահատողական վերաբերմունք.

հաստատական-այո՛, անխոս, իհարկե, անշուշտ, անպայման, անտարակույս, ինչո՞ւ չէ…

ժխտական-ո՛չ, չէ՛, բնավ

երկբայական-ասես, արդյոք,, գուցե, դժվար թե, թերևս, ինչպես երևում է…

գնահատողական-ափսոս, ավաղ,  հազիվ թե, հավանաբար…

սաստկական-անգամ, էլ, իսկ, մանավանդ, հենց, անգամ, մինչև իսկ…

սահմանափակման-գեթ, գոնե, միայն, թեկուզ, լոկ, սոսկ… և այլն։

Վերաբերականները նախադասության անդամ չեն դառնում։

Եթե վերաբերականները ամբողջ նախադասության իմաստն են երանգավորում, տրոհվում են որպես միջանկյալ բառեր։ Օր.՝ Նա, անկասկած, կկատարի խոստումը։

Հարցական երանգ ունեցող վերաբերականները՝ մի՞թե, չլինի՞ թե, ինչպե՞ս չէ և այլն, հարցական նշանով են գրվում, այո՛, ո՛չ, չէ՛, ա՛յ վերաբերականները՝ շեշտով։

ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔՆԵՐ

1․ Գտի՛ր վերաբերականները։

Թող բոլորը հիշեն պատմության դասերը։

Հանդեսին թող մասնակցեն բոլորը և, ցանկալի է, դիմակներով։

Նա հաստատ խնամիական կապեր ունի մեր գործարանի տնօրենի հետ։

Ամենասառնարյուն մարդն իսկ չէր դիմանա այդ տեսարանին։

Շատերն իրոք անպատրաստ էին եկել քննության։

Այո՛, դժվար կացության մեջ էր հայտնվել սպարապետը։

Բոլորն էլ հուզված էին. չէ՞ որ նման քայլ չէին սպասում Վահանից։

Չհասցրեց նույնիսկ ձիուց իջնել, երբ պահակազորը վրա տհվեց։

Ժպտում էր, ասես ոչինչ էլ չէր եղել։

Դու, սակայն, հանձնարարությունըթ չես կատարել։

Դահճին անգամ դուք կդյութեք։

Այդ կողմերում Արաքսի խաղաղ ու լուռ ընթացքը այնպիսի տպավորություն էր թողնում, որ ջուրն ասես կանգնած լիներ։

Ցնծում է անտառը, ու միայն վայրի կաղնին է կանգնել խոհուն ու տխուր։

Գեթ հայրը մնար… , բայց հայրն էլ գնաց, երբ որդին չկար տասը տարեկան։

Մեծ հնարավորություններ բոլորն են ունենում, բայց շատերը նույնիսկ չգիտեն, որ ունեցել են նման հնարծավորություն։

Նռան ձորում իբր կայծակ է խփել ծառին։

Աստծու արարած աշխարհի վրա օդը, անշուշտ, ամեն տեղ ազատ է։

Գուցե նրա հերթն է գալիս՝ զգալու, որ կյանքը, ցավոք, հաճախ նաև վիշտ է տալիս։

Այդ գաղտնիքը ես չեմ հայտնել նույնիսկ ընկերոջս։

Բառերից միայն մեկ բան է պահանջվում. լինել հասկանալի։

2․ Տրված նախադասությունները վերլուծիր շարահյուսորեն։

• Ես գիշերուզօր որոնումներ էի կատարում, որ մի հարմար աշխատանք գտնեմ:

Ինչ էի անում – Ես կատարում էի

Ինչեր – որոնումներ

Ինչի համար – որ մի հարմար աշխատանք գտնեմ

Մարտի ամենաթեժ պահին տեղեկացրին, որ թշնամու բանակը նահանջում է:

պատկերավորման

Մակդիրը այն բառն է որը գեղարվեստորեն բնորոշում է առարկան կամ երևույթը , արտահայտում է որոշակի վերաբերմունք։ բոլոր մակդիրները որոշիչներ բայց ոչ բոլոր որոշիչներն են մակդիր։

Օրինակ՝ գեղեցիկ, բարձրահասակ, հրաշք աղջիկ։

Կանաչ դաշտ, ծաղկավետ դաշտ, դալուկ դաշտ։

համեմատություն

Մի առարկայի բնորոշումն է մի ուրիշ առարկայի միջոցով որոնք ունեն նույն հատկանիշները։

բազկաթոռ, բազպան, գիպս, բզկտել, գույնզգույն, իշիաս, համարզ թիկնապահ, հիպնոս, մարզպան, մզկիթ, պարզկա, ջրասույզ, վազքուղղի, Վարդգես, քննախույզ, որպեսզի։

ածո – չափածո, պահածո, հանածո

ակ- գնդակ, զսպանակ, լճակ

ային – դասարանային, մրգային,

ան – ական, ձգան, փական

անդր- Անդրադարձ, Անդրկովկաս

անիք – հարսանիք, արժանիք

ամոց – գժանոց, ծերանոց, արհեստանոց

Ախորժակ, ամպագոռգոռ, անձեռոցիկ, անկիրթ, արյունռուշտ, արշալույս, բարբառ, բրդել, բրթել, բուրվառ, դամբուր, գոռգոռալ, գոլորշի, գորշ, դարչին, եռօրյա, երեսուն, զարթնել, զմրսել, թպրտալ, թռչել, թրջել,լպիրշ, լպրծուն, լրտես, խելագար, խորշակ, ծեծկռտուք, կառք, կարգ, կոխքռտել, կորնթարդ, կրթել, ձերբակալել, ձեռնաշղթա, դռնեդուռ, մատռվակ, մրմռալ, ոսկոր, որմնախորշ, սահմռկել, սարսուռ, սփրթնել, սբրդել, վագր, ուրց, բարձ, քրջոտ։

Պիրկ – ձիգ

դալար – մատղաշ

թանձր- խիտ

գունատ- սփրտնած

Շիկանալ- շեկ

միջանցք – մեջ

սիրելի – սեր

գթասիրտ – գութ

ընձուխտ – ինձ

կիսաձայն – կես

տիրակալ – տեր

իջվացք- էջ

1․Բառարանի օգնությամբ գրիր տրված բառերի բացատրությունը:

Միամորիկ – մինուճար                               

քանքար – ոսկե , արծաթե մետաղադրամ

քենակալ- բաջանաղ

մաքառել – պայքար

անտունի – տուն չունեցող

դրվատել – գովել

մախաղ – փոքրիկ տոպրակ

2․Համապատասխանեցրու դարձվածքները տրված բացատրություններին:
Գլուխը լցնել                                  չարաճճի

թևերը փռել                                   խիստ վախենալ

աստծու կրակ                               պաշտպանել

արյունը ջուր դառնալ                  դրդել մի արարքի

առաջին ջութակ                           գլխավոր դեմք  

գլուխը լցնել – դրդել մի արարքի

թևերը փռել – պաշտպանել

աստծու կրակ – չարաճճի

արյունը ջուր դառնալ – խիստ վախենալ

առաջին ջութակ – գլխավոր դեմք

3․Բառակազմական վերլուծության ենթարկիր տրված բառերը (օրինակ՝ միջնապատ-մեջ(արմատ)+ին(ածանց)+ա(հոդակապ)+պատ(արմատ)

թրաշուշան – թուր (արմատ) + ա (հոդակապ) + շուշան (արմատ)

դաշունահարված –

պարագիծ – պար ( ածանց) + ա (հոդակապ) + գիծ (արմատ)

շքերթ – շուք (արմատ ) + ու – ը (հնչյունափոխություն) երթ ( արմատ)

տնակ -տուն ( արմատ) + ակ (ածանց)

տնտեսուհի – տնտես ( արմատ) + ուհի (ածանց)

հարսնացու – հարս ( արմատ) + ն (հոդակապ) + ացու (ածանց)

ջրամբար: – ջուր (արմատ) + ամբար (արմատ)

4․Տրված բարդ բառերի առաջին բաղադրիչները փոխելով՝ ստացիր նոր բառեր․

բարձրագագաթ -լեռնագագաթ, սրագագաթ
քաղցրաձայն — բարձրաձայն, ցածրաձայն
վսեմաշուք-
տիրակալ-
վճռաբեկ-
սառնաղբյուր-
վարկանիշ-
 դալկադեմ-
ցատկահարթակ-
հոռետես- լրտես, ան

Վարդ, արեգ, այր, նազ, արև, հուր , ակ, գես, անուշ, ժիր, ծով, աչք, նոր, երես, ալ, սև, մայր, լուսին, կաթ, թագ, շող, պետ, ազգ, խաժ, լույս, հայր։

Վարդգես, Վարդանուշ, Ժիրայր, Լուսնյակ, Ժիրայր, Հայրապետ, Շողակաթ, Արեգնազ, Լուսընթագ, Նորայր, Հրանուշ, Սևակ, Վարդերես, Լուսերես, Մայրանուշ։

Տեքստ

Ծովը հանդարտ էր, փչում էր մեղմօրոր սյուքը ՝ մանրիկ կոհակներ առաջացնելով նրա հարթ մակերևույթին։ Նավահանգստում կանգնած առագաստանավերը , վիթխարի շոգենավերը անշարժ էին։ Աշխույժ նավաստիները անդրավարտիքի փողքերը վեր քաշած ժրաջանորեն մաքրում էին տաղատակամածները մանրազնին ստուգում կարգի բերում ամեն անկյուն։ Շոգենավերից մեկի առաջամասում խրորխտ կանգնած հրամաններ էր արձակում խոր ակնակապիճներով պարթևահասակ, հաղթանդամ մի տղամարդ ։ Նրա մրրկածեծ դենքը բրոնզագույն էր։ Ակներև էր , որ միջին տարիքի այդ ծովայինն անցել էր բազում փորձությունների արհավիրքների բովով, և նրա համար որևէ նշանակություն չեին կարող ունենալ ոչ ահասառսուռ տարերքը ոչ բարկ արևի ճառագայթները ։ Մետաղահնչյուն ձայնի մեջ զգացվում էր անդողդող կապ։ Աչքերի յուրօրինակ փայլն ստիպում էր դիմացինին անվերապահորեն ենթարկվել այդ ամրապուր մարդու յուրաքանչյուր հրամանին։ Քիչ անց երբ սկսեցին խարիսխը բարձրացնել նավը մեղմորեն օրորվեց ապա լսվեց շարժիչի մի օրինակ ու տաղտկալի ձայնը։ Պամփորդությունն սկսվեց։

սյուք- մեղմ քամի, հովիկ, զեփյուռ

Բրաբիոն, ածյամ, բամիան, դաստիարակ, դշխոյական, ժանեկազարդ, կրիա, Հրաչյա, Մարիամ, պատյան, քամելեոն, քվեատուփ, օրիորդ, մումիա, միմյանց, միլիարդ, միլիոն, միմիայն։

1. Պարզիր տրված բառերի նշանակությունը, կազմիր հոմանիշների երեք եռյակ․
   աստանդական, ասպնջական, հյուրընկալ, վանատուր, դրացի, հարեւան, կողակից, դրկից, բիլ, ծավի, դեղձան, լաջվարդ:

Հարևան , դրակից, կողակից, դրկից

Բիլ , ծավի, լաջվարդ,

աստանդական, ասպնջական,

հյուրընկալ, վանատուր

1. Կազմել տրված գոյականների հոգնակին․
   պատգամախոս, գծանկար, կողակից, եզրագիծ, պարտավորագիր, սկզբնատառ, եզրանախշ, մարզպան, հայագետ, պարերգ, կնքահայր, գրչատուփ, ծառաշարք, խաչքար, դասալիք, հրթիռ, ուղեկցորդ, արջաբույն, վիպագիր, ժամանակացույց, ժանր, սպի, շտաբ, աստղ։

Պատմախոս – պատմախոսներ աստղ- աստղեր

գծանկար- գծանկարներ կնքահայր- կնքահայրեր

կողակից- կողակիցներ գրչատուփ- գրչատուփեր

երզրագիծ- եզրագծեր ծառաշարք- ծառաշարքեր

պարտավորագիր- պարտավորագրեր խաչքար- խաչքարեր

սկզբնատառ- սկզբնատառեր դասալիք- դասալիքներ

եզրանախշ- եզրանախշեր հրթիռ- հրթիռներ

մարզպան- մարզպաններ ուղեկցորդ- ուղեկցորդներ

հայագետ- հայագետներ արջաբույն- արջաբույններ

պարերգ- պարերգեր վիպագիր- վիպագրեր

ժամանակացույց – ժամանակացույցեր ժանր- ժանրեր

սպի- սպիեր շտաբ- շտաբեր

1. Դրվատել, պախարակել, զգլխիչ, դեռափթիթ, դժխեմ, ժանտ, մեծատուն, սնապարծ, խանդաղատանք, սեթեւեթանք, ստույգ, անհեթեթ, աստանդական, ասպնջական, վանատուր, դրացի, կողակից բառերի բացատրությունները գտիր բառարաններից, գրառիր քո բլոգում։

Դրվատել- գովել

պախարակել- քննադատել, նսեմացնել

զգլխիչ- հարբեցնող

դեռափթիթ- մանկահասակ

դժխեմ- Չարաբարո

ժանտ- դաժան

մեծատուն- հարուստ

սնապարծ- պարծենկոտ

խանդաղատանք- ուրախություն

սեթևեթանք- զարդարանք

ստույգ- ճիշտ

անհեթհեթ- անիմաստ

աստանդական- թափառական

ասպնջական- հյուրընկալ

վանատուր- ընդունող

դրացի- հարևան

կողակից- կենակցող

1. Պարզիր տրված դարձվածքների իմաստները, մեկնաբանիր դարձվածմների ոճական նշանակությունը․
   ոտքերն ընկնել, ոտքի կանգնել, ոտքի հանել, ոտքի տակ տալ, ոտքից գլուխ չափել, ոտքը կապել, ոտքերը վերմակի չափով բացել, մեկի հետ ոտք գցել, ոտք դնել։

ոտքերն ընկնել-  աղերսել

ոտքի կանգնել- ապաքինվել

ոտքի հանել- աշխուժացնել

ոտքի տակ տալ- ոտնահարել

ոտից գլուխ- ամբողջովին չափել

ոտքը կապել- ամուսնացնել

ոտքերը վերմակի չափով բացել- լայն բացել

մեկի հետ ոտք գցել- մեկին հավասար պահանջներ

ոտք դնել- գնալ

• Կետադրի՛ր տրված նախադասությունները, մեկնաբանի՛ր կետադրությունդ։
• Չդադարեք ձեր մարգարտահյուս երգերը նվագել, երբ նվագը կանգնեցնեք ՝այն ժամանակ կնվաճվի իմ պետությունը։
• Չզգացի ինչպես նիրհը հաղթեց, ու ես քնեցի։
• Ինչու է երազն այս աշխարհավեր Կախվել մեր գլխին այսպես կուրորեն։
• Եվ ով է հյուսել հեքկաթն այս վսեմ հյուսել աստղերով բյուր երազներով…
• Ապիկար մարդիկ ստրուկ ու վախկոտ ով տվեց սուրը նմանիդ ձեռքին…
• Իր կյանքը փրկած Դրաստամատին Շուպուհ արքան մեծ դժվարությամբ արտոնեց մտնել Անհուշ բերդը շղթայակապ Արշակ արքային տեսնելու։
• Գրավելով այդ բարձունքը Մոնթե Մելքոնյանը լռեցրեց ազերիների հրոսակների կրակոցները։
• Մի վայրկյան չանցած սպիտակ բիծը նորից երևաց ևս մի ոստյուն և գայլի ժանիքները կմխրճվեին նրա բրդկ մեջ։
• Գլուխ տալով մտավ փիլիսոփա Սինանը որ սուլթանի գրադարանապետն էր։
• Զգաց որ անհագուրդ ծարավից տոչորվում է ու ներսն այրվում է և հիշեց կանաչազարդ ձորակում անընդհատ քչքչացող վտակը։
• Այնտեղ ամեն ինչից կազմվում է մի հոգեպարար ներկայացում և այդ ներկայացումը ծնվում է թախծից ու տրտմությունից սիրուց ու հրճվանքից բայց ոչ սին հպարտությունից։
• Ոտից գլուխ ցնցոտիների մեջ նա լռելյայն քարշ էր տալիս ընդարմացած մարմինը ու գլուխը կրծքին հակած քայլում էր հևալով։
• Թվում էր այդտեղ էլ ավարտվում է ճանապարհը ու ոչինչ այլևս չի երևա։

Աղբյուր, աղբ, խաբել, ամենասուրբ, ամփոփել, ամրակոփ, ապշել, ափսե , գամփռ, գոմաղբ, դարպաս, դարբին, դափնեպսակ, երբևէ, երբևիցե, երփներանգ, թմբլիկ,թպրտալ, թփուտ, ծոպավոր, ճամփորդ, ձերբակալել, սբրդել, սփրթնել, ջրարբի, ողբերգակ, պատշգամբ, տափօղակ, շամբուտ ։